Η εποποιία των Γάλλων, των αρουραίων και των ποιητών - Του Γεώργιου Νικ. Σχορετσανίτη
Η καταγγελτική γραφή του Αλέξη Τραϊανού (1944-1980), δεν άφησε απ’ έξω τους... αρουραίους. Κάπου μέσα στην τελευταία συλλογή του, ‘Το Σύνδρομο του Ελπήνορα’ (Μάιος 1984), υπάρχει ένας στίχος που αναφέρεται σε αρουραίους. ‘... Και ροκανίζουν έτσι το μυαλό μου/Ωραίοι άρρωστοι αρουραίοι...’, έγραφε ο άτυχος ποιητής, η αυτοκτονία του οποίου έβαλε τέρμα όχι μόνο σε μια ζωή, αλλά σε μια ποιητική πορεία που υποσχόταν πολλά, ακόμα περισσότερα απ’ όσα μας άφησε φεύγοντας ηθελημένα, αλλά τόσο άδοξα, από τούτη τη ζωή. Είχε κάποια ιδιαίτερη κλίση στην ποίηση των νέγρων και των Μπητ ποιητών, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν τον ενδιέφερε η ποίηση των άλλων και ειδικότερα των Γάλλων. ‘Είμαι ο ποιητής των αρουραίων/που μου λασπώνουν τα χέρια/Ο υπόνομος μ' αρέσει/γιατί είναι χαμηλά/όπως η κόλαση...’, έλεγε με τη σειρά του στο ομώνυμο ποίημα (‘Ο ποιητής των αρουραίων’) ο Ιταλός Federico Tavan (1949-2013), επίσης τραγικός ποιητής αλλά ποιο τυχερός απ’ τον δικό μας αφού πέθανε στον ύπνο του.
Πάντοτε έρχεται η στιγμή που ορισμένα κείμενα που διαβάστηκαν παλιότερα, σε άλλες εποχές, κάνουν την εμφάνισή τους αναπάντεχα. Θυμήθηκα τους παραπάνω ποιητές, διαβάζοντας σήμερα την πλημμύρα των αρουραίων που έπνιξε την πόλη του φωτός τα τελευταία χρόνια, αλλά τελευταία φαίνεται πως το κακό παράγινε. Μπροστά σ’ αυτό το κακό, οι αξιωματούχοι δημόσιας υγείας στο Παρίσι σύντομα θα ξεκινήσουν εκστρατεία, δράση δηλαδή εναντίον των αρουραίων. Θα κλείσουν, λένε, πλατείες, θα βάλουν παντού παγίδες αρουραίων, θα προχωρήσουν σε κλείσιμο σηράγγων, και ότι άλλο μέτρο κρίνεται σκόπιμο να ληφθεί σε αυτές τις περιπτώσεις. Ήδη έκλεισαν τρεις κεντρικές πλατείες στο 15ο διαμέρισμα του Παρισιού, δύο κήπους, καθώς και τον μεγάλο πράσινο χώρο Champ de Mars, ανάμεσα στον Πύργο του Άιφελ και τη Γαλλική Ακαδημία Πολέμου. Στη συνέχεια, αν το κακό συνεχιστεί, η πόλη σχεδιάζει να απαγορεύσει την είσοδο σε κάθε δημόσια πλατεία, θα τοποθετήσει νέα δοχεία απορριμμάτων στα οποία δεν θα μπορούν να έχουν πρόσβαση οι αρουραίοι, κι ακόμα σκέπτονται να αναπτύξουν μεθόδους για την αποτελεσματική παρακολούθηση του αριθμού των αρουραίων. Το γεγονός αυτό, όμως, δεν είναι καινούργιο για τους Γάλλους, και ειδικότερα την πόλη του Φωτός, αφού σχετικά πρόσφατα (2014) ήρθε στη δημοσιότητα ένα βίντεο στο οποίο κυκλοφορούσαν αμέτρητοι αρουραίοι γύρω από το Μουσείο του Λούβρου. Μάλιστα, σύμφωνα με πρόχειρους υπολογισμούς, αντιστοιχούσαν δύο αρουραίοι για κάθε άτομο που ζει στη γαλλική πρωτεύουσα. Ήταν τότε που οι αρχές ανακοίνωσαν ένα σχέδιο πέντε σημείων για να κάνουν το Παρίσι την πρώτη πόλη χωρίς αρουραίους, με ορίζοντα το 2025! Αλλά απ’ ότι φαίνεται τα πράγματα πάλι άλλαξαν, και δυστυχώς δραματικά!
Βεβαίως, για να είμαστε ειλικρινείς και ακριβοδίκαιοι, η ιστορία ποτέ δεν φέρθηκε σωστά στους Γάλλους στο θέμα αυτό, γιατί πάντοτε είχαν πρόβλημα με αρουραίους, είτε εντός, είτε εκτός της χώρας τους! Στον κολοφώνα της δόξας της, η γαλλική αυτοκρατορία έστειλε γενιές τεχνοκρατών και μηχανικών για την ανάπτυξη, τον εκσυγχρονισμό και τον έλεγχο των φαινομενικώς οπισθοδρομικών κοινωνιών της βορειοδυτικής Αφρικής, της Νοτιοανατολικής Ασίας και της Ωκεανίας. Λογικό συνεπώς φαινόταν η εδραίωση συμβόλων που θα νομιμοποιούσε κατά κάποιο τρόπο τη γαλλική κυριαρχία στην ευρύτερη περιοχή. Το Ανόι, η πρωτεύουσα της Ινδοκίνας, κατέληξε να είναι το πλέον αντιπροσωπευτικό σύμβολο της γαλλικής αποικιακής φιλόδοξης προσπάθειας. Ο Γενικός Κυβερνήτης της Ινδοκίνας, Paul Doumer, που κατέφτασε στο Ανόι τα τελευταία χρόνια του δέκατου ένατου αιώνα, συνειδητά επέλεξε να κάνει την πόλη κυρίαρχο σύμβολο του εκπολιτιστικού του έργου στην εν λόγω αποικία. Σε αντίθεση με την άτακτη και ακυβέρνητη Σαϊγκόν, μια πόλη που όφειλε το καινούργιο της καθεστώς στην εισαγωγή και αποδοχή του αποικιοκρατικού αχαλίνωτου καπιταλισμού, το Ανόι ήταν ένας εντυπωσιακός, ήσυχος και εύκολα ελεγχόμενος αστικός χώρος, μια βιετναμέζικη αρχαία πόλη, έμβλημα και δείγμα της μετασχηματιστικής δύναμης της γαλλικής αποικιακής παρέμβασης. Με αυτή τη λογική, θα μπορούσε να ισχυρισθεί η Γαλλία ότι εξημέρωνε και εκπολίτιζε το οπισθοδρομικό, παρακμιακό, βάρβαρο και αποικιακό τμήμα της πόλης, εκπληρώνοντας με τον τρόπο αυτό το ‘φορτίο του λευκού ανθρώπου’ (whiteman’s burden) του Ράντγιαρντ Κίπλινγκ! Δρομολογήθηκαν και δημιουργήθηκαν συνοικίες λευκών ως σύμβολο της επιτυχίας του πολεοδομικού σχεδιασμού της πόλης. Με μεγάλες και φαρδιές λεωφόρους που στολίζονταν από πανύψηλα σκιερά δέντρα, τις πολυτελείς βίλες με τα ευρύχωρα δωμάτια, η λευκή ή ευρωπαϊκή ή Γαλλική συνοικία, διαμορφώθηκε ως παράδειγμα αντίθεσης του ευρωπαϊκού νεωτερισμού απέναντι στο πρόσωπο του βρώμικου, οπισθοδρομικού και συνωστισμένου βιετναμέζικου τομέα των τριάντα έξι δρόμων, με ότι αυτό συνεπαγόταν για τη συνέχεια. Παρά την εντυπωσιακή μεταμόρφωση όμως του Ανόι και τη δημιουργία αστικού χώρου αφιερωμένου στη λευκή πολυτέλεια, η ομαλοποίηση της γαλλικής ζωής στην πόλη ήταν μόνο μια πρόσκαιρη ψευδαίσθηση. Η εντυπωσιακή αστική δομή φαινόταν ότι θα προστάτευε ικανοποιητικά τους Γάλλους αποίκους από την καθημερινή πραγματικότητα της ζωής στην Ινδοκίνα. Υπό το πρόσχημα λοιπόν του εκσυγχρονισμού, τα γαλλικά πολεοδομικά σχέδια προσπάθησαν να σβήσουν, ή τουλάχιστον να κρύψουν τις δυσάρεστες ομολογουμένως πτυχές της ζωής της αποικιοκρατίας, συμπεριλαμβανομένων του δύσκολου κλίματος, της απειλής των τροπικών ασθενειών και της ανησυχητικής παρουσίας των κατακτημένων ιθαγενών. Κατά ειρωνικό τρόπο, οι δράσεις των αποικιοκρατών συχνά προκάλεσαν απρόβλεπτες συνέπειες και περιστασιακά οδήγησαν σε μικρές καταστροφές. Η περίπτωση του μεγάλου κυνηγιού και της εξολόθρευσης των αρουραίων, είναι από κάθε άποψη, χαρακτηριστική!
Η απομάκρυνση των λυμάτων σήμερα, φαίνεται τόσο φυσική πράξη, και η έλλειψη βασικών κοινωνικών υπηρεσιών αποτελεί στοιχείο ενδεικτικό απολίτιστης και οπισθοδρομικής κοινωνίας στον σύγχρονο μεταβιομηχανικό παρατηρητή. Οι τεχνοκράτες γιόρτασαν αυτά τα επιτεύγματα ως θρίαμβο απερίγραπτης έμπνευσης που έσωσε τις ευρωπαϊκές πόλεις από την απειλή σοβαρότατων ασθενειών και δημιούργησαν την επιθυμητή ευταξία στο αστικό σύστημα. Στην περίπτωση του Παρισιού, ο ισχυρισμός αυτός είναι αληθής. Όπως τόσο εύστοχα σημειώθηκε από πολλούς, η συχνότητα και η σοβαρότητα των επιδημιών, όπως για παράδειγμα η χολέρα, μειώθηκε δραματικά με το άνοιγμα και τη λειτουργία των υπονόμων του Ναπολέοντα Γ' (1808-1873).
Η κατάσταση όμως που βρήκαν οι Γάλλοι στο αποικιακό Ανόι, ήταν τελείως διαφορετική. Η αστική υποδομή σαφέστατα ευνοούσε τους λευκούς, αλλά και οι μη λευκοί, παρά την ξένη παρέμβαση στη ζωή τους, έβλεπαν μπροστά τους και δικά τους πλεονεκτήματα. Η λογική του αστικού απαρτχάιντ του Ανόι υπαγόρευε ότι λευκοί και μη, δεν θα μοιράζονταν εξίσου τα οφέλη του εκσυγχρονισμού. Ο Γάλλος κυβερνήτης επέκτεινε κάποια στιγμή το αποικιακό φορολογικό σύστημα ρυθμίζοντας και την οικονομική επιβάρυνση των ιθαγενών για τους υπονόμους. Οι υπόνομοι του Ανόι ήταν περισσότερο ανεπτυγμένοι στο ευρωπαϊκό τομέα της πόλης απ’ ότι στις παλιότερες συνοικίες των μη λευκών που ήταν μάλλον ανεπαρκείς για τις πραγματικές ανάγκες. Πράγματι οι υπόνομοι των παλιών συνοικιών έριχναν τα λύματά τους στην κοντινή λίμνη Χοάν Κιέμ ή τον Κόκκινο Ποταμό. Το σύστημα όμως αυτό είχε μερικά μειονεκτήματα, γιατί παρουσίαζε αντιστροφή της ροής του κατά την ετήσια περίοδο των δυνατών βροχών, γεμίζοντας έτσι την γραφική γειτονιά των τριάντα έξι δρόμων με ανθρώπινα περιττώματα. Εν τω μεταξύ, στην άλλη πλευρά η γαλλική αστική γειτονιά, απολάμβανε τα οφέλη του τρεχούμενου νερού και ενός αποτελεσματικού συστήματος απομάκρυνσης των αποβλήτων.
Η αποικιακή διοίκηση με υπερηφάνεια κατέγραφε ότι υπήρχαν πάνω από δεκαπέντε χιλιόμετρα υπονόμων κάτω από το σύμπλεγμα των πλατιών βουλεβάρτων. Οι λευκοί κάτοικοι του Ανόι δεν χρειάζονταν φυσικά να ανησυχούν ότι θα πλημύριζαν οι δικοί τους υπόνομοι με την ετήσια άφιξη των μουσώνων, αφού το σύστημα αποχέτευσης λειτουργούσε σωστά. Ωστόσο, όταν κάποιες φορές τα πράγματα πήγαιναν στραβά στις παλιές συνοικίες, προκαλούνταν ακούσια κρίση στο επίμαχο και ευαίσθητο θέμα της υγείας και στη γαλλική κοινότητα, ενώ η κρίση έφερνε στο φως αστοχίες επαρκούς σχεδιασμού και κακοτεχνίες των γάλλων πολεοδόμων και έθετε υπό αμφισβήτηση το σύνολο της συνολικής επιχείρησης εκσυγχρονισμού του παλιού Ανόι. Οι επιδημίες και τα παράσιτα, ήταν από τις πολλές ενοχλητικές πραγματικότητες της ζωής που αντιμετώπιζαν οι Ευρωπαίοι στις τροπικές περιοχές. Όποιος πέρασε μεγάλο χρονικό διάστημα κάτω από τον Τροπικό του Καρκίνου και πάνω από τον Τροπικό του Αιγόκερω, γνωρίζει καλά ότι είναι σχεδόν αδύνατο να διώξει τα έντομα, τις αράχνες, και αρκετά άλλα μικρά πλάσματα, ακόμη και από το καθαρότερο σπίτι. Η συνήθης συμβουλή στους νεοαφιχθέντες Γάλλους αποίκους ήταν να παραιτηθούν από την προσπάθεια για την εξάλειψη των εν λόγω παρασίτων και να μάθουν να συνυπάρχουν το συντομότερο δυνατόν.
Οι αρουραίοι ήταν ένα άλλο σοβαρό και χρόνιο πρόβλημα το οποίο έγινε επίκεντρο της προσοχής, της ανησυχίας και πηγή άγχους του αποικιακού κράτους. Για πολλά χρόνια, η διοίκηση της πόλης κατέγραφε την ύπαρξη πολλών μεγάλων τρωκτικών στις παραδοσιακές συνοικίες της παλιάς πόλης. Αν και σκεφτόντουσαν τους αρουραίους με αηδία, οι λευκοί λίγο ανησυχούσαν, πιστεύοντας ότι είναι προνόμιο των μη λευκών και ότι ήταν ένα θέμα που δεν τους αφορούσε. Δεν δοκίμαζαν, όμως, ούτε έδειχναν ιδιαίτερη έκπληξη ότι το βιετναμέζικο τμήμα της πόλης, με όλες τις αδυναμίες του ως αστικό κέντρο, ήταν έδρα επίσης μεγάλου αριθμού παρασίτων και αρουραίων. Ίσως η ύπαρξη τρωκτικών στις συνοικίες αυτές να επιβεβαίωνε τις υποψίες και τις προκαταλήψεις τους για τις επιστημονικές, πολιτιστικές και ηθικές ανεπάρκειες της χώρας. Στον δέκατο ένατο αιώνα, οι αρουραίοι ήταν απλώς μια από τις πολλές ενοχλητικές πτυχές της ζωής στην αποικία. Έτσι, εφόσον περιορίζονταν στις βρώμικες, γεμάτες κόσμο και χαοτικές γειτονιές του Βιετνάμ, ήταν μικρή απειλή για τον λευκό πληθυσμό που ζούσε σε καθαρές, ευρύχωρες και άνετες βίλες. Ωστόσο, τα πράγματα άλλαξαν μετά το 1894, όταν ο Alexandre Yersin, ανακάλυψε το ρόλο των αρουραίων και των ψύλλων στην διάδοση της βουβωνικής πανώλης, μιας ασθένειας με βαθιά και περισπούδαστη διείσδυση στην πολιτιστική κληρονομιά ολόκληρης της Δυτικής Ευρώπης.
Ξαφνικά, η αποικιακή κατάσταση άλλαξε και γινόταν όλο και πιο ανησυχητική από την παρουσία τόσων ανεπιθύμητων επισκεπτών στην πόλη, γνωστού όντος ότι οι συνθήκες διαβίωσης στο παλιό αστικό τμήμα ήταν ιδιαίτερα προβληματικές. Λόγω της υψηλής πυκνότητας του πληθυσμού, της εγγύτητας των σπιτιών στις παλιές συνοικίες, της απροσεξίας των παλιών κατοίκων ακόμη και στους βασικούς κανόνες υγιεινής, η πρωτεύουσα του Τονκίν καθώς και τα άλλα πολυπληθή κέντρα της αποικίας, θα μπορούσαν γρήγορα να γίνουν ένα θαυμάσιο πεδίο και χώρος ανάπτυξης και εξάπλωσης της απειλητικής πανούκλας.
Από τη γαλλική πλευρά, η έλλειψη νεωτερισμού και στοιχειώδους ανανέωσης του κοινωνικού ιστού στο Βιετνάμ, ήταν κεντρικός παράγοντας για την εξάπλωση της ασθένειας. Η πανούκλα σαφέστατα ήταν σύμπτωμα της καθυστέρησης των απολίτιστων ιθαγενών, και επομένως μια ακόμη απόδειξη της δικαιοσύνης και ίσως άλλοθι της επιχειρούμενης γαλλικής εκπολιτιστικής αποστολής! Ένα άλλο στοιχείο, που σχετίζεται με την βουβωνική πανώλη, ήταν ο κινεζικός πληθυσμός. Επικαλούμενοι την παρουσία των αρουραίων στα πολυάριθμα μικρά μαγαζάκια και στα μεταφερόμενα εμπορεύματα με το εμπορικό ναυτικό, οι Γάλλοι ειδικοί της υγείας, θεωρούσαν τους Κινέζους ως υπεύθυνους στην εξάπλωση της πανώλης όχι μόνο εδώ, αλλά σε ολόκληρη την Νοτιοανατολική Ασία. Μάλιστα, θεωρούσαν την περιοχή Τονκίν να βρίσκεται σε ιδιαίτερο κίνδυνο λόγω της εγγύτητάς της με την Κίνα και τις συνεχείς μετακινήσεις των δυναμικών εμπόρων του Χονγκ Κονγκ. Ωστόσο, ο λευκός πληθυσμός δεν ανησυχούσε ακόμα. Οι αρουραίοι και η πανούκλα ήταν δύο όψεις της παλιάς πόλης του Ανόι ή τουλάχιστον έτσι νόμιζαν τότε, φυσικά με μεγάλη δόση αφέλειας ή ίσως και ενός βαθμού άγνοιας όλων των μελλούμενων! Οι λευκοί του Ανόι απολάμβαναν τα φυλετικά προνόμια με τη μορφή της ανισότητας των αστικών υποδομών. Τα σπίτια και ειδικά οι τουαλέτες τους ήταν εφοδιασμένα με τρεχούμενο νερό, επιτεύγματα της σύγχρονης γαλλικής τεχνολογίας. Αυτά τα σύμβολα προόδου και τάξης διαβεβαίωναν τους αποίκους την υπεροχή τους, ακόμη και στις πιο ιδιωτικές στιγμές τους, δηλαδή στο αποχωρητήριο.
Δεν μπορεί, λοιπόν, εύκολα κάποιος να μαντέψει την έκπληξή τους, τη φρίκη και το σοκ που υπέστησαν όταν, ανακάλυψαν αρουραίους στο εσωτερικό των υδραυλικών εγκαταστάσεων ως ένα μη αναμενόμενο και παράνομο σημείο εισόδου στις βίλες τους! Η αποικιακή διοίκηση γρήγορα και επώδυνα κατάλαβε ότι το υπόγειο δίκτυο υπονόμων λειτούργησε και υπηρέτησε ως πρόσφορο έδαφος για τον πολλαπλασιασμό των αρουραίων. Στα σκοτεινά και σε συνθήκες προστασίας από τα αρπακτικά ζώα, οι αποχετεύσεις επέτρεπαν στους αρουραίους να ζουν σε σχετική ειρήνη και ηρεμία, με άφθονο χρόνο για αναπαραγωγή. Πράγματι, η κατάσταση ήταν τόσο ιδανική, ώστε η κοινότητα των τρωκτικών γρήγορα αυξήθηκε σε αφάνταστες αναλογίες και άρχισε πια να ξεχύνεται έξω από τα υπόγεια καταφύγιά του σε αναζήτηση της απαραίτητης τροφής. Η ίδια η φύση των γαλλικών υπονόμων πρόσφερε όλες τις προϋποθέσεις στους επιδρομείς, με ένα ιδανικό σύστημα μαζικής μεταφοράς και πρόσβασης σε όλες τις κατευθύνσεις της πόλης, φέρνοντας κυριολεκτικά στα σπίτια το πρόβλημα των τρωκτικών της πόλης. Η κατάσταση έγινε πιο σοβαρή όταν εμφανίστηκαν τα πρώτα κρούσματα βουβωνικής πανώλης όχι μόνο στην παλιά πόλη, αλλά και στις ευρωπαϊκές τοποθεσίες. Προφανώς, κάτι δραστικό έπρεπε να γίνει και μάλιστα ταχύτατα! Η διοίκηση της πόλης ανταποκρίθηκε με την αποστολή ομάδων που είχαν αποστολή να πιάσουν τους αρουραίους στο αποχετευτικό σύστημα της πόλης, την άνοιξη του 1902. Φυσικά, οι Γάλλοι υπήκοοι δεν στάλθηκαν στα υπόγεια των υπονόμων.
Στον αποικιακό κόσμο, οι λευκοί δεν εκτελούσαν χειρωνακτικές εργασίες, όπως και οποιαδήποτε εργασία στις αποχετεύσεις, δεδομένου ότι η ενασχόληση με τους αρουραίους ήταν πολύ ταπεινωτική για τους αποικιοκράτες, κι έτσι προσέλαβαν Βιετναμέζους για το θεάρεστο έργο της σύλληψης και εξολόθρευσης των αρουραίων. Η αμοιβή τους ήταν ευθέως ανάλογη με τον αριθμό των αρουραίων που θα σκότωναν, αφού υπήρχε επιτακτική ανάγκη να φέρουν σκοτωμένους όσο πιο πολλούς μπορούσαν. Ευτυχώς για τους ντόπιους εργάτες, υπήρχε μεγάλος αριθμός αρουραίων στους υπονόμους. Για όσους δεν είναι εξοικειωμένοι με τα ανάλογα δημογραφικά στοιχεία των τρωκτικών, οι αριθμοί είναι συγκλονιστικοί. Την πρώτη εβδομάδα, από τις 26 Απριλίου έως την 1η Μαΐου του 1902, οι κυνηγοί τρωκτικών προσκόμισαν κάπου 8.000 αρουραίους. Δεδομένου ότι οι κυνηγοί ενέτειναν τις προσπάθειές τους και τελειοποίησαν τις τεχνικές τους, οι καθημερινές μετρήσεις αυξήθηκαν σε πάνω από 4000 μέχρι τα μέσα του Μαΐου, για να αυξηθούν δραματικά τις επόμενες ημέρες. Στις 30 Μαΐου του 1902, για παράδειγμα, οι ομάδες εξάλειψαν 15.000 αρουραίους. Υπήρχαν μερικές αξιοσημείωτες ημέρες, όπως η 12η Ιουνίου, στην οποία εξολοθρεύθηκαν είκοσι χιλιάδες αρουραίοι. Για τους Γάλλους διαχειριστές της κατάστασης που προσέλαβαν τους ‘δολοφόνους του Βιετνάμ’’, οι υπόνομοι φαίνονταν τότε ότι ήταν αχανής εστία τρωκτικών και πηγή σοβαρών προβλημάτων στην κοινότητά τους.
Η μεγάλη και χρονοβόρα επίθεση που ακολούθησε, και το μεγάλο κυνήγι των αρουραίων πρέπει σίγουρα να ήταν τρομακτικό και εκπληκτικό συνάμα θέαμα! Ο αέρας της δυτικής τάξης και ευγένειας που υπήρχε ενσωματωμένος στους δρόμους, τις γειτονιές και τα επιβλητικά λευκά πέτρινα κτίρια στην ευρωπαϊκή συνοικία, αναστατώθηκε ξαφνικά από την εισβολή των εγχώριων εργαζόμενων οι οποίοι βρώμικοι έμπαιναν και έβγαιναν απ’ τα φρεάτια στις γειτονιές. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς πιο παράλογη εικόνα από έναν αποικιακό δημόσιο υπάλληλο ντυμένο στα πεντακάθαρα λευκά ρούχα, καθ’ οδόν για την ευρύχωρη βίλα του, που ερχόταν σε επαφή με τον ντόπιο εργάτη της αποχέτευσης, τον κυνηγό τρωκτικών που καλυπτόταν από βρωμιά και μεταφέροντας εκατοντάδες ματωμένα πτώματα αρουραίων. Για μερικούς το σοκ της αναστάτωσης της αποικιακής τάξεως, ήταν σίγουρα αξεπέραστο από κάθε πλευρά.
Κάποια μέλη της κοινότητας των λευκών είχαν αρχίσει εν τω μεταξύ να διαμαρτύρονται έντονα για την παρουσία, τη θέα και την οσμή των κυνηγών των τρωκτικών στις γειτονιές τους, που πηγαινοέρχονταν φορτωμένοι βρωμισμένους και πεθαμένους αρουραίους. Κάποια στιγμή τέθηκε ευθέως και το ερώτημα της απειλής της δημόσιας υγείας από τους εργαζόμενους στους υπονόμους. Στις 16 Ιουνίου, ο επικεφαλής των υπηρεσιών υγείας της Ινδοκίνας απάντησε με κάποια επιφύλαξη, ότι οι κυνηγοί αρουραίων δεν ήταν πιο βρώμικοι από τους υπόλοιπους εργαζόμενους στο αποχετευτικό σύστημα της πόλης! Η ειρωνεία και υποκρισία των Γάλλων είχε πια ξεχειλίσει στα μάτια των ντόπιων. Το γεγονός ότι οι βιετναμέζοι ήταν εκεί για να μειώσουν την απειλή της βουβωνικής πανώλης στις συνοικίες των λευκών, έκανε την κοινωνική αδικία, ακόμη και πιο εντυπωσιακή. Το κυνήγι των αρουραίων αποδείχτηκε επίσης προβληματική επιχείρηση για τους Βιετναμέζους οι οποίοι έπρεπε να εισέλθουν στο σκοτεινό και στενό αποχετευτικό σύστημα, να ανοίξουν δρόμους μέσα από τα ανθρώπινα απόβλητα και να εξοντώσουν τα σχετικά άγρια ζώα, που θα μπορούσαν να μεταδώσουν τη βουβωνική πανώλη ή άλλες μεταδοτικές ασθένειες. Εκτός αυτού, πρέπει να αναφέρουμε και την πιθανή ύπαρξη πολλών άλλων επικίνδυνων ζώων, όπως φίδια και αράχνες, που έκαναν το έργο των ντόπιων περισσότερο επικίνδυνο. Επιπλέον, όταν οι αρουραίοι συνήθισαν στην τελετουργία του ημερήσιου κυνηγιού και το στοιχείο της έκπληξης χάθηκε, η θανάτωση των τρωκτικών γινόταν όλο και πιο δύσκολη υπόθεση για τους εργαζόμενους. Τον Ιούλιο του 1902, ο υγειονομικός διευθυντής της Ινδοκίνας, κοινοποίησε στους ανωτέρους του ότι είχε δυσκολίες με τους Βιετναμέζους κυνηγούς των αρουραίων αφού δεν ήταν ικανοποιημένοι με τους μισθούς που έπαιρναν. Οι Βιετναμέζοι εργαζόμενοι στις αποχετεύσεις άρχισαν να πειραματίζονται με κάποια μορφή συλλογικής δράσης εναντίον των γάλλων εργοδοτών τους. Τον Ιούνιο και τον Ιούλιο, όταν η διοίκηση βρέθηκε αντιμέτωπη με στάσεις εργασίας και επιβράδυνση των εργασιών, πρότεινε κάποιες παραχωρήσεις ώστε να καταστεί η δουλειά τους επικερδέστερη και ελκυστικότερη! Έτσι, συμφώνησε να αυξήσει την προμήθεια για κάθε αρουραίο από ένα έως δύο σεντς. Αλλά κι αυτά δεν ήταν αρκετά για να παρακινήσουν τους εργάτες και το 1904 ζήτησαν επιπλέον τέσσερα σεντς για κάθε νεκρό αρουραίο, τετραπλασιάζοντας με τον τρόπο αυτό τις αποδοχές τους.
Καθώς όμως το κυνήγι των αρουραίων συνεχιζόταν αμείωτο, σταδιακά κατέστη σαφές ότι η χρήση των εργαζόμενων στους υπονόμους απέτυχαν να δημιουργήσουν στοιχειώδη, έστω, κάμψη στον συνεχώς αυξανόμενο πληθυσμό των αρουραίων. Οι αναπαραγωγικές δυνάμεις των αρουραίων φάνταζαν λοιπόν πολύ μεγάλες για να τις χειρισθεί το αποικιακό κράτος του Ανόι. Για την καταπολέμηση της κατάστασης σε όλη την πόλη, η αποικιακή διοίκηση πρόσθεσε και κάποιους άγρυπνους εθελοντές στην ομάδα των επαγγελματιών δολοφόνων. Απευθυνόμενοι οι Γάλλοι τόσο στο καθήκον των πολιτών όσο και στο πορτοφόλι τους, αποφάσισαν να καταβάλλουν ένα επιπλέον σεντ για κάθε ουρά αρουραίου που θα έφερναν στις αρμόδιες αρχές, γιατί η παράδοση ενός ολόκληρου πτώματος αρουραίου, θα επιβάρυνε την ήδη επιβαρυμένη κατάσταση στις δημοτικές αρχές υγείας. Δυστυχώς παρά την αρχική φαινομενική επιτυχία, κι αυτή η προσπάθεια απέτυχε. Μόλις οι διαχειριστές των δημοτικών πραγμάτων δημοσιοποίησαν το καινούργιο πρόγραμμα αμοιβής, οι κάτοικοι του Βιετνάμ άρχισαν να φέρνουν χιλιάδες ουρές. Ενώ πολλοί διοικητικοί υπάλληλοι στα γραφεία άρχισαν να εκδηλώνουν τη χαρά τους λόγω του μεγάλου αριθμού των φαινομενικά εξαφανισμένων αρουραίων, μερικοί πιο υποψιασμένοι υπάλληλοι στον τομέα άρχισαν να παρατηρούν μια ομολογουμένως ανησυχητική εξέλιξη. Στους δρόμους της πόλης υπήρχαν συχνές θεάσεις αρουραίων, αλλά, ώ του θαύματος, χωρίς ουρές! Μετά από κάποια έκδηλη αμηχανία, οι αρχές συνειδητοποίησαν ότι μερικοί λιγότερο ειλικρινείς εργάτες αλλά σίγουρα αρκετά πολυμήχανοι στο χαρακτήρα, έπιαναν τους αρουραίους, τους έκοβαν απλώς τις ουρές και τους άφηναν ελεύθερους με σκοπό να εξακολουθήσουν να ζουν και ίσως για να αναπαραχθούν και να πάρουν ακολούθως άλλες πολύτιμες ουρές, από τους νεογέννητους αρουραίους!
Αργότερα, τα πράγματα έγιναν ακόμη πιο σοβαρά αφού οι επιθεωρητές ανακάλυψαν άλλη ανησυχητική εξέλιξη στα προάστια του Ανόι. Οι υπάλληλοι διαπίστωσαν πως μερικοί τολμηροί ντόπιοι, είχαν αναπτύξει σε κάποια μέρη εκτροφεία πραγματικών αρουραίων για να εισπράξουν την αποζημίωση από τους αποικιοκράτες. Εύκολα μπορεί να φαντασθεί κάποιος την απογοήτευση των δημοτικών αρχών, όταν συνειδητοποίησαν ότι παρά τις προσπάθειές τους για εξάλειψη των αρουραίων, υπήρχαν κάποιοι που προσπαθούσαν να πετύχουν αύξηση του πληθυσμού των τρωκτικών, για τους λόγους που αναφέρθηκαν. Προφανώς, δεν ήταν αυτό που οι Γάλλοι είχαν στο μυαλό τους όταν ενθάρρυναν την καπιταλιστική ανάπτυξη και το επιχειρηματικό πνεύμα στο Βιετνάμ. Αντιμέτωποι με τέτοιες παράνομες δραστηριότητες, το αποικιακό καθεστώς κατήργησε το πρόγραμμα χρηματοδότησης των αρουραίων, και στο τέλος, η εκστρατεία απέτυχε παταγωδώς. Όταν η βουβωνική πανώλης έπληξε το Ανόι, το 1903, ήρθε στην επιφάνεια μια από τις πολλές χαρακτηριστικές ειρωνείες στην ιστορία της γαλλικής αποικιοκρατίας.
Η έκθεση του Doumer, με την οποία ο τελευταίος θέλησε να απεικονίσει το Ανόι ως θρίαμβο της υγιεινής στα χρονικά της γαλλικής επιστήμης, δημιούργησε στην πραγματικότητα ιατρική κρίση. Με την άφιξη πολλών ανθρώπων και φορτίων από όλο τον κόσμο, ήταν αναπόφευκτο ότι στο Ανόι θα έφταναν σοβαρές ασθένειες. Προφανώς, οι αρουραίοι που είχαν μολυνθεί με τους ψύλλους ή με βουβωνική πανώλη, ίσως από τη βρετανική Ινδία, ήταν ανάμεσα στους απρόσκλητους επισκέπτες, οι οποίοι διέφυγαν στους νεοσύστατους υπόνομους της ευρωπαϊκής συνοικίας, προκαλώντας ξέσπασμα πανώλης που εξαπλώθηκε στο Ανόι και την Τονκίν τους επόμενους μήνες. Η συντριπτική πλειοψηφία των θυμάτων, ήταν ντόπιοι, με εκατοντάδες αναφερόμενα κρούσματα και επίσημους θανάτους. Το ποσοστό ήταν σίγουρα υψηλότερο, δεδομένου ότι πολλές βιετναμέζικες οικογένειες απέκρυψαν τους θανάτους για την αποφυγή άγνωστων εισέτι συνεπειών από την αποικιακή κυβέρνηση, ενώ δεν έλειψαν οι ασθένειες και οι θάνατοι σε ευρωπαίες οικογένειες. Το 1906, αναφέρθηκε ότι το βίαιο ξέσπασμα της πανώλης προκάλεσε μαζική έξοδο κατοίκων από την πόλη με επακόλουθο σοβαρή οικονομική ύφεση. Η εξάπλωση της ασθένειας από το Ανόι στις γειτονικές επαρχίες, είχε ως αποτέλεσμα τη διαταραχή της γεωργικής παραγωγής και την αντίδραση των απελπισμένων αγροτών που κατέφταναν στο Ανόι με την ελπίδα να έχουν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης και φυσικά να μην πεθάνουν αβοήθητοι από τη νόσο. Πολλοί φτωχοί, ζητιάνοι, άστεγοι και πεινασμένοι από την ύπαιθρο, γέμισαν τους δρόμους του Ανόι. Επί τέσσερις μήνες, το 1908, μια μικρή επιδημία έκανε την εμφάνισή της στις παλιές συνοικίες της πόλης με μερικές εκατοντάδες θύματα. Οι νέοι δημοτικοί κανονισμοί υγείας και η ενίσχυση της παρακολούθησης των ιθαγενών μείωσαν τη σοβαρότητα των κρουσμάτων, αλλά η νόσος αποτελούσε σημαντική πηγή ανησυχίας της αποικιακής διοίκησης καθ' όλη τη διάρκεια της Γαλλικής κυριαρχίας. Η μυοκτονία όμως συνέχιζε να παραμένει στο μυαλό των αποικιακών υπαλλήλων. Παρά την εντυπωσιακή ανάπτυξη της πόλης και των πόρων που διατέθηκαν για τον εκσυγχρονισμό της πόλης, οι αρουραίοι συνέχιζαν να βρίσκουν στο Ανόι ιδανικό βιότοπο. Λόγω του αποχετευτικού συστήματος ήταν παρόντες παντού, τόσο στις παλιότερες, όσο και στις συνοικίες των λευκών.
Στις αρχές του 1930, οι αναφορές σημείωναν τη συνεχιζόμενη απειλή της μόλυνσης, αλλά υποστήριζαν ότι τίποτα ουσιαστικό δεν θα μπορούσε να γίνει. Οι μνήμες από την ματαιότητα της προηγούμενης εκστρατείας, καθώς και η καλύτερη κατανόηση των δυνατοτήτων αναπαραγωγής των γούνινων εχθρών, έκαναν το αποικιακό κράτος απρόθυμο να συμμετάσχει στα πεδία των… μαχών. Επιπλέον, η γενικότερη αδιαφορία και η μη κινητοποίηση του ντόπιου πληθυσμού στην εκστρατεία εναντίον των αρουραίων, απογοήτευσε την αποικιακή διοίκηση. Τα προβλήματα με τους αρουραίους παρέμειναν, με τα τρωκτικά να εξακολουθούν να… ροκανίζουν τα απομεινάρια της γαλλικής παρουσίας, υπερηφάνειας και εγωισμού!
Και το 1997 ακόμα, στην Εθνική Βιβλιοθήκη του Βιετνάμ, αναφέρθηκε, ότι οι ερευνητές έπρεπε να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί, γιατί όταν άνοιγαν τα υψηλότερα συρτάρια, αρκετά απ’ αυτά είχαν χρησιμοποιηθεί ως φωλιές των αρουραίων. Δίπλα στα πρώην αρχεία του γαλλικού αποικιακού κράτους, η παρουσία αρουραίων στο αναγνωστήριο ήταν καθημερινό φαινόμενο, προσελκύοντας την προσοχή τελικά μόνο των νεοαφιχθέντων μελετητών και ερευνητών. Τα τρωκτικά θα μπορούσε επίσης να δει κάποιος ξένος, αφού οι ντόπιοι ήταν αδιάφοροι και εξοικειωμένοι με το θέαμα, στους δρόμους, στα εστιατόρια και ακόμη και στα λόμπι των ξενοδοχείων, ενώ μπορούσε να φανταστεί την κατάσταση που θα επικρατούσε σίγουρα στους απαρχαιωμένους υπόνομους. Το 1998, η κυβέρνηση του Βιετνάμ, παρατήρησε κάποια μείωση στην επιφάνεια καλλιεργήσιμης γης και ξεκίνησε τη δική της εκστρατεία μυοκτονίας. Σαν πρώτο μέτρο, έκλεισε τα εστιατόρια που σέρβιραν τέτοια πιάτα, εξαιτίας του γεγονότος και του φόβου ότι οι άνθρωποι έτρωγαν πάρα πολλά από αυτά τα τρωκτικά! Λίγα χρόνια αργότερα, όμως, ο γράφων βρέθηκε σε τέτοιο εστιατόριο που σερβίριζε πιάτα με σούπα αρουραίων, που οι ντόπιοι θεωρούσαν μάλιστα εξαιρετική και δυσεύρετη σπεσιαλιτέ! Σε έκθεση της εποχής εκείνης, αναφερόταν ότι παρά την ετήσια θανάτωση πενήντα πέντε εκατομμυρίων αρουραίων, το έδαφος εξακολουθούσε να κυριαρχείται από αυτούς. Θα πρέπει ίσως να σημειώσουμε με κάποια δόση προφανούς ειρωνείας, ότι το καθεστώς του εθνικιστικού Κομμουνιστικού Κόμματος του Βιετνάμ που πολέμησε και έδειξε τόσο μεγάλη και αποφασιστική προσπάθεια για να απαλλάξει το έθνος από τη γαλλική παρουσία, κληρονόμησε και κάποια από τα προβλήματα των πρώην αποικιοκρατών.
Η μόλυνση των τρωκτικών την εποχή της αποικιοκρατίας, μάλλον σηματοδοτούσε για πολλούς τα όρια της εξουσίας τους πάνω στο έθνος του Βιετνάμ! Ενώ ξανάχτισαν το Ανόι με τις προτιμήσεις τους, ενσωματώνοντας στοιχεία της κουλτούρας τους, αλλά με σαφείς γραμμές διάκρισης μεταξύ των λευκών και μη, οι αρουραίοι χλεύασαν την εργασία τους! Σαν μια σατανική προσβολή, οι αρουραίοι μετέτρεψαν το σύστημα αποχέτευσης της λευκής συνοικίας, ισχυρό σύμβολο του γαλλικού νεωτερισμού, σε γόνιμο έδαφος και απίθανο μέσο μεταφοράς τους. Οι απογοητεύσεις εκείνες είχαν σαφείς παραλληλισμούς και με άλλα εμπόδια που δυσκόλεψαν τον έλεγχο αυτής της αποικίας από τη φιλόδοξη Γαλλία. Συχνά, οι πιο φημισμένες πτυχές της γαλλικής αποικιοκρατίας, προκάλεσαν ευθέως τις δυνάμεις και τα άτομα που ανέτρεψαν τελικά τη γαλλική κυριαρχία. Τα παραδείγματα είναι πολλά. Το ίδιο το αποικιακό εκπαιδευτικό σύστημα παρήγαγε τους όμοιους του Vo Nguyen Giap, ο οποίος οδήγησε τους Βιετμίνχ στη νίκη του Ντιεν Μπιεν Φου (Dien Bien Phu). Η γαλλική επίσης οικονομική πολιτική οδήγησε στη δημιουργία μιας βιετναμέζικης επιχειρηματικής τάξης που ανταγωνίστηκε τα γαλλικά εμπορικά συμφέροντα, καθώς και μια μαχητική εργατική τάξη στις πόλεις της Σαϊγκόν, του Ανόι και του Χαϊφόνγκ. Οι γαλλικές προσπάθειες για σύνθλιψη του εκκολαπτόμενου εθνικιστικού κινήματος, το 1930, εμφάνιζαν στην πραγματικότητα τη βία σύμφυτη με το σύστημα της Γαλλικής αποικιοκρατίας και έστρεψαν τη δημόσια συμπάθεια προς τις δυνάμεις εναντίον της αποικιοκρατίας.
Έτσι, όπως έδειξε το παράδειγμα του μεγάλου κυνηγιού των αρουραίων στο Ανόι, πολλοί από τους σπόρους της τελικής αποτυχίας της γαλλικής διακυβέρνησης του Βιετνάμ, φυτεύτηκαν μάλλον σε πολύ αισιόδοξα και καρποφόρα εδάφη της εκπολιτιστικής αποστολής.
Φυσικά για να έρθουμε στα σημερινά προβλήματα των Γάλλων, όχι στις αποικίες τους πιά, αλλά στην πρωτεύουσα του κράτους, τη φημισμένη πόλη του φωτός, οι αρουραίοι προφανώς δεν ήρθαν από τους υπονόμους του Βιετνάμ, αλλά μεγάλωσαν στις υπόγειες στοές και κατασκευές της πόλης του φωτός. Τώρα τι μορφή πολέμου θα πάρει ακριβώς η καινούργια επιχείρηση εξόντωσης των εκατομμυρίων αρουραίων από τη μεριά των Γάλλων ειδικών σε θέματα υγείας, θα φανεί στο απώτερο μέλλον.
Έως τότε, όμως, οι ποιητές θα έχουν όλο το χρόνο και σίγουρα κάποιο ακόμα μεγαλειώδες ερέθισμα για να συνεχίσουν να καταγράφουν σε στίχους τις ιδέες και εμπνεύσεις τους!
