Πανδημία: Η ‘λέξη της χρονιάς’ - Γράφει ο Σίμος Ανδρονίδης
Η λέξη 'πανδημία' επιλέχθηκε ως λέξη της χρονιάς από το λεξικό 'Merriam-Webster,' εν πρώτοις δεν δύναται να αποτελέσει έκπληξη, στο βαθμό που η συγκεκριμένη σύνθετη λέξη, ουσιαστικά από τις απαρχές του 2020, όταν και εκδηλώθηκε η κρίση με τον κορωνοϊό, κατέστη 'κοινός τόπος' σε ακαδημαϊκές αναλύσεις και πολιτικές, πολιτισμικές και οικονομικές αναλύσεις. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) όρισε την νέα κατάσταση ως πανδημία τον Μάρτιο του 2020, κίνηση που θεωρούμε πως επιτάχυνε και αύξησε τις αναφορές στην λέξη ‘πανδημία’ ως βασικό χαρακτηριστικό της εποχής.
Ο επικεφαλής του λεξικού Peter Sokolowski, αναφερόμενος σε ένα σύντομο ιστορικό της λέξης 'πανδημία,' τονίζει πως: «Συχνά μία τέτοια μεγάλη είδηση έχει και μια τεχνική λέξη που σχετίζεται με αυτήν και σε αυτή την περίπτωση, η λέξη πανδημία δεν είναι μόνο τεχνική αλλά έχει αποκτήσει μία γενική. Είναι πιθανώς η λέξη, με την οποία θα αναφερόμαστε στο μέλλον, γι’ αυτή την περίοδο» τόνισε. Όπως αναφέρεται, η λέξη απέκτησε ξεχωριστή σημασία τον Μάρτιο, όταν η κρίση του κοροναϊού χαρακτηρίστηκε πανδημία, αλλά άρχισε να εμφανίζεται στις αναζητήσεις στο Merriam-Webster.com στις αρχές Ιανουαρίου. Οι αναζητήσεις αυξήθηκαν πάλι τον Φεβρουάριο όταν σημειώθηκαν οι πρώτοι θάνατοι και τα κρούσματα στα κρουαζιερόπλοια. Στις 11 Μαρτίου, όταν ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κήρυξε τον κοροναϊό ως πανδημία, οι αναζητήσεις στον ιστότοπο για τη λέξη αυξήθηκαν σημαντικά. Το ενδιαφέρον για τη λέξη παρέμεινε σημαντικά υψηλό μάλιστα, καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, δήλωσε ο Sokolowski».
Την λέξη 'πανδημία' που εμπεριέχει τους επι-γενόμενους όρους εκδήλωσης και μετάδοσης του ιού, από την Λαϊκή Δημοκρατίας της Κίνας σε μεγάλο τμήμα του κόσμου (ο κορωνοϊός φέρει 'παγκόσμια' χαρακτηριστικά), συνοδεύει ενίοτε και η λέξη 'κρίση,' με τέτοιον τρόπο ώστε συγκροτείται ο όρος 'πανδημική κρίση' που προσδιορίζει την όλη ή αλλιώς, την τρέχουσα κατάσταση, όχι μόνο σε ιατρικό-υγειονομικό επίπεδο, αλλά και σε ιστορικό, κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο.
Εν αντιθέσει, τυπολογικά, από την πρόσφατη κεφαλαιοκρατική κρίση, η συγκεκριμένη πανδημική κρίση έχει διαφορετικό αφετηριακό υπόβαθρο, συμβάλλει στην ανάδειξη μίας γκάμας συναισθημάτων, προτάσσοντας το σώμα, αποκτά ένα ιδιαίτερο 'σωτηριολογικό' πρόσημο ή αλλιώς, πρόσημο 'ασφάλειας,' προβαίνοντας παράλληλα στην επανεπινόηση της 'λιτότητας' που εν καιρώ κοινωνιο-οικονομικής κρίσης, υπήρξε το 'ιερό δισκοπότηρο' των κυβερνητικών εγχειρημάτων αντιμετώπισης της.
Eάν η πολιτική της 'λιτότητας' με τις συνδηλώσεις που ενέγραψε, θεωρήθηκε όχι 'αποτέλεσμα,' αλλά προϋπόθεση ή και μείζονα προϋπόθεση υπέρβασης της κρίσης, τότε η υπόγεια οριζόμενη λιτότητα εν καιρώ υγειονομικής κρίσης, φέρει τους προσίδιους όρους της συγκράτησης στις κοινωνικές επαφές και συμπεριφορές, ιδίως από την στιγμή όπου ο ιός δύναται να μεταδοθεί μέσω αυτών των δραστηριοτήτων.
Ο «θεραπευτικός πραγματισμός» της πανδημικής κρίσης, για να παραπέμψουμε στην Αθηνά Αθανασίου, αξιώνει την ίδια την 'υπολογισμένη' και 'λελογισμένη' κίνηση του σώματος στον δημόσιο χώρο, προσιδιάζοντας προς την οριοθέτηση 'χώρου' και ταυτόχρονα 'παραμετροποιώντας' τα ζητούμενα: Κοινωνική αποστασιοποίηση, αποφυγή συνωστισμού, χρήση μάσκας, πλύσιμο των χεριών.
Η 'πανδημία' (και όχι η 'επιδημία') ως «λέξη της χρονιάς», επι-καλύπτει χρονικό το μεγαλύτερο μέρος του 2020, έχει υπερβεί κατά τι προηγούμενες 'επιδημικές ζώνες' του 21ου αιώνα, εντοπισμένες κύρια στην περιοχή της Ασίας, συναρθρώνοντας το υγειονομικό πλαίσιο με το ευρύτερο κοινωνικό και πολιτικό, εκεί όπου η 'πανδημία' και πλέον, το σύστοιχο πλέγμα της διαχείρισης της, αναδεικνύουν αυτό που δύναται να αποκαλέσουμε ως 'κατάσταση εκτάκτου ανάγκης.'
Διαφορετικά ειπωμένο, η πρόσληψη της όλης πανδημικής κατάστασης υπό το πρίσμα της 'κατάστασης εκτάκτου ανάγκης,' αξιο-θεμελιώνεται πάνω στο εύρος της μεταδοτικότητας του ιού, ιδίως την πρώτη περίοδο του 2020, στην ακόμη και 'έκπληξη' που συνιστούσε η εμφάνιση της πανδημίας, την στιγμή όπου, μη γραμμικά, αυτές δεν αποτέλεσαν κάτι το 'ανοίκειο' στην ανθρώπινη ιστορία, στην στρατηγική επιλογή της 'καραντίνας' ως στρατηγικής αντιμετώπισης και περαιτέρω, 'χαλιναγώγησης' (ίσως ο όρος είναι πιο δόκιμος) της πανδημίας.
Η 'καραντίνα' αρθρώνεται και αναπαράγεται κοινωνικά, νοηματοδοτεί σφαιρικά τον πανδημικό ιό ως τον ιό που ευρίσκεται 'έξω,' ήτοι στον δημόσιο χώρο ως πεδίο έκφρασης κοινωνικών σχέσεων, συναρθρώνοντας την άμεση και εν-σώματη διάσταση με εκείνη την τεχνολογική χροιά, που στο ελληνικό υπόδειγμα αντιμετώπισης του ιού, καθίσταται κάτι άμεσο, αντιληπτό και απτό. Με αυτόν τον τρόπο προσεγγίζουμε εδώ την αποστολή του κωδικού αριθμού από το '1' έως το '6' στο '13033' για την δυνατότητα επι-τέλεσης συγκεκριμένων δραστηριοτήτων που άπτονται της κοινωνικής καθημερινότητας και της οργάνωσης του καθημερινού χρόνου εντός της πανδημίας και 'με' την πανδημία, κάτι που γίνεται με τρόπο και φορά που προτάσσει το υπόδειγμα της 'ευχρηστίας.'
Ως προς αυτό, το κινητό τηλέφωνο που ενσωματώνει τις λειτουργίες της επικοινωνίας και της μετα-νεωτερικής πληροφορίας είναι αυτό που χρησιμοποιείται μαζικά, διότι ικανότητες χρήσης του (και των 'έξυπνων' πλέον κινητών τηλεφώνων), διαθέτει η πλειοψηφία του πληθυσμού. Το 'εύχρηστο' που εξασφαλίζεται διαμέσου της χρήσης κινητών τηλεφώνων εναλλάσσεται με το 'απαραίτητο' της αποστολής μηνύματος και μηνυμάτων, με τον αποστολέα να συμβάλλει στην παραγωγή νοημάτων: Στέλνοντας μήνυμα, αναγνωρίζει την πραγματικότητα της κρίσης, εξαντικειμενοποιώντας το περιεχόμενο της, εκεί όπου η αποστολή σημασιοδοτεί την διττή όψη της 'ευθύνης' και της 'έγκρισης.'
Η λέξη 'πανδημία,' συνιστά την βάση διαμόρφωσης του «κανονιστικού λόγου» (normative discource) της κρίσης, κατά την διατύπωση της Μαρίας Πετμεζίδου, έχοντας επιλεγεί ως «λέξη της χρονιάς» διότι πρωταρχικά δεν αποτελεί λέξη στερούμενη νοήματος, σημασιών αλλά και ερμηνειών.
Ως έμπρακτο περιεχόμενο, προσδίδει στην τρέχουσα χρονιά που βρίσκεται λίγο πριν από το τέλος της, την υπόσταση της ιδιαίτερης μετα-νεωτερικής χρονιάς, κομίζοντας στη δημόσια σφαίρα λεπτά διακυβεύματα και υπενθυμίζοντας με 'βίαιο' τρόπο, ιατρικά και κοινωνικά, την 'αξία' των συστημάτων υγείας ανά τον κόσμο. Ο επικεφαλής του λεξικού επισημαίνει πως «η αναζήτηση για τη λέξη πανδημία στις 11 Μαρτίου ήταν κατά 115.806% υψηλότερη από τις αναζητήσεις που σημειώθηκαν την ίδια ημερομηνία, πέρυσι».
Πέραν του λεξιλογικού στοιχείου, έχουμε να κάνουμε και με ένα σημασιολογικό πεδίο που ανα-διαμορφώνει δραστικά την λέξη ‘πανδημία’ βάζοντας στο παιχνίδι μία σειρά από παίκτες-δρώντες (κράτη, ιατρική κοινότητα). Η πανδημία εγκολπώνεται το σώμα. Η πανδημία ή η πανδημική κρίση, ως ιδιαίτερος επιταχυντής συμβάλλει και στην ανάδυση υπαρχουσών τάσεων (εργασιακό πεδίο) αλλά και διαμορφώνει νέες, όντας 'κρίση' που ενσωματώνει διαλεκτικά την μίκρο με την μάκρο-ιστορία.
Και ένα τμήμα που χρήζει προσοχής και ενδιαφέροντος, πολιτικού και θεωρητικού, έχει να κάνει με την ποιότητα της δημοκρατίας και της δημοκρατικής οργάνωσης και κύρια με το πως η πανδημία και η διαχείριση της δύναται να επενεργήσουν επί της δημοκρατικής οργάνωσης. Στην έρευνα του Διεθνούς Ινστιτούτου για τη Δημοκρατία ‘IDEA,’ φαίνεται ό,τι το «43% των δημοκρατικών κρατών του πλανήτη επέβαλλε «ανησυχητικούς περιορισμούς», όπως, π.χ. μη αναλογικά μέτρα και ελλιπή προστασία προσωπικών δεδομένων, εν μέσω πανδημίας». Ζητούμενο όμως είναι, το να εξέλθει η δημοκρατική θέσμιση από αυτή την κρισιακή στενωπό, με όρους ανθεκτικότητας.
