‘Σκέψεις για τον Ναζισμό: Συνομιλίες με τον Stephane Bou’ - Γράφει ο Σίμος Ανδρονίδης

«Περνάει δίπλα μας όπως στην Νέκυια οι σύντομες σκιές Κι εμείς περιοριζόμαστε στα λίγα κυβικά εκατοστά στη μαύρη σκόνη που άφησε η μάνα του Οδυσσέα στο πρόσωπο του ζωντανού» (Γιώργος Βέλτσος, ‘Τετάρτη, 1’).

Το βιβλίο του ιστορικού Saul Friedlander που φέρει τον τίτλο 'Σκέψεις για τον ναζισμό: Συνομιλίες με τον Stephane Bou,' εκδιπλώνεται μέσω της μορφής ερωταποκρίσεων του συγγραφέα και ιστορικού με τον Γάλλο δημοσιογράφο. Το αποτέλεσμα; Μία σύντομη αλλά συνάμα αναλυτική επισκόπηση, αφενός μεν της ερευνητικής-ακαδημαϊκής πορείας του Φριντλάντερ και της ενασχόλησης του με τον Γερμανικό εθνικοσοσιαλισμό και με την μαζική και βίαιη 'Εβραιο-κτονία' (Ολοκαύτωμα), και, αφετέρου δε, των τρόπων διαμέσου των οποίων επιχειρείται η αναπαράσταση του 'ανείπωτου,' ήτοι της εξόντωσης 6 εκατομμυρίων Εβραίων σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. 

Το συνολικά καλό αποτέλεσμα θεωρούμε πως οφείλει πολλά και στη μεταφραστική προσπάθεια του Γιώργου Καραμπελιά, που εν προκειμένω, αναδεικνύει εναργώς την ροή της σκέψης του Εβραϊκής καταγωγής ιστορικού που αποτελεί έναν από τους πλέον έγκριτους μελετητές του Ολοκαυτώματος. Εκκινώντας από το στάδιο της ενασχόλησης του με την ιστορική επιστήμη, ο Saul Friedlander εκδιπλώνει ενώπιον του αναγνώστη την 'γενεαλογία' ενασχόλησης του με τον Εθνικοσοσιαλισμό-Ναζισμό, αναδεικνύει, εναργώς θεωρούμε, και αυτό ισχύει πολιτικά όσο και θεωρητικά, τον τρόπο με τον οποίο η μεταπολεμική Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Δυτικής Γερμανίας αναμετρήθηκε με το περιεχόμενο και περαιτέρω με το περιεχόμενο των ασκούμενων πολιτικών από πλευράς της ναζιστικής Γερμανίας, προσιδιάζοντας προς την κατεύθυνση ανα-πλαισίωσης της περιώνυμης 'διαμάχης των ιστορικών' στη Γερμανία, σχετικά με τα χαρακτηριστικά του Ολοκαυτώματος, διαμάχη στην οποία ενεπλάκη ενεργά και ο ίδιος ως μάχιμος ιστορικός, έννοια που διατρέχει, υπόγεια και μη, το συγκεκριμένο βιβλίο. 

Ορμώμενος από τις ερωτήσεις που του τίθενται και που έχουν μία χρονική και ακαδημαϊκή χροιά, ο Friedlander εμμένει (ιστορική εμμένεια) στην σημασία που αποκτά για τον ιστορικό και για την ιστορική επιστήμη η μελέτη έγγραφων, αρχείων και ντοκουμέντων που, πέραν της  χρηστικότητας που αποκτούν για το έργο του ιστορικού, συμβάλλουν στο ξεκλείδωμα μίας ιστορικής εποχής και στην αποκρυπτογράφηση των όψεων ενός πολιτικοϊδεολογικού λόγου. Ερευνητική 'έγνοια' του ιστορικού στάθηκε η εστίαση στα χαρακτηριστικά που συνέθεσαν την μαζική εξόντωση του εβραϊκού πληθυσμού της Ευρώπης, εξόντωση που έλαβε χώρα με διάφορους τρόπους, θεωρητικοποιώντας τον λόγο που αρθρώνει με τέτοιον τρόπο, ώστε να ασκήσει κριτική και περαιτέρω να αμφισβητήσει έμπρακτα θέσεις και απόψεις περί του Ολοκαυτώματος, κάτι που κύρια πράττει εναντίον των θέσεων σχετικοποίησης της ναζιστικής πρακτικής και της ναζιστικής βιο-πολιτικής με ένα ευδιάκριτο αντισημιτικό-αντι-εβραϊκό πρόσημο, που αναπτύσσει ο Γερμανός ιστορικός Ερνστ Νόλτε. 

Από την ανάλυση που επιχειρεί, δεν εκ-λείπει η διάσταση των δικών του ιστορικών, περί Εβραϊκής φόνευσης, αναλύσεων: Είναι ενδεικτική ως προς αυτό  η αντίληψη περί του «λυτρωτικού αντισημιτισμού» που κομίζει στη δημόσια σφαίρα και στην όλη επιστημονική συζήτηση, επιδιώκοντας να προσδιορίσει και να νοηματοδοτήσει ό,τι περιλαμβάνει ο σχεσιακός εθνικοσοσιαλιστικός πολιτικοϊδεολογικός λόγος, ήτοι την εξάλειψη  των Εβραίων από μία μεγάλη γεωγραφική επικράτεια. Εξάλειψη που εμβαπτίζεται στα νάματα της 'σωτηριολογικής' πράξης  για την ανθρωπότητα, από την στιγμή που ο Εβραίος και η Εβραϊκότητα αναπαρίστανται ως 'πληγή' και 'απειλή' για την ανθρώπινη υπόσταση. 

Ακόμη, ο Εβραίος προσλαμβάνεται ως ο μη-εντασσόμενος στην ανθρώπινη κατάσταση, με το υπόδειγμα της 'απο-ανθρωποποίησης' να σχηματοποιεί το περίγραμμα των στρατοπέδων συγκέντρωσης και της εξόντωσης που ακολούθησε.  Ο θάνατος και πιο συγκεκριμένα, ο θάνατος Εβραίων, σημασιοδοτείται ως απολύτρωση ενός κόσμου, 'του κόσμου,' για την ακρίβεια.

 Στοιχείο που 'συλλαμβάνει' η προσέγγιση του Saul Friedlander. Εμμένοντας στη λογική της ιστορικής τεκμηρίωσης, όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω, ο ιστορικός δεν διστάζει να καταπιαστεί με  θεωρητικά κείμενα, λογοτεχνικά έργα, θεατρικές αναπαραστάσεις που ψηλαφούν την ιστορική μνήμη της Γερμανίας, αφήνοντας να διαρρεύσει ένας υποδόριος σκεπτικισμός για εγχειρήματα (κινηματογραφικές ταινίες-ντοκιμαντέρ) που εγγράφουν ή αλλιώς, θέτουν ως προσίδιο διακύβευμα την δυνατότητα της αναπαράστασης του μαζικού θανάτου όπως εκφράσθηκε στα στρατόπεδα εξόντωσης. Μία χαίνουσα πληγή, και μία ανοιχτή ιστορική μνήμη διαπερνά και το κοινωνικό-πολιτικό 'σώμα' της σημερινής Ευρώπης, φέροντας στο επίκεντρο, όχι μόνο την 'τεχνολογία' της φόνευσης, αλλά και τον τρόπο ή τους τρόπους που υποστασιοποιούνταν: Η Εβραιο-κτονία δεικνύει την αλληλουχία της 'απόρριψης.' 

Διαβάζοντας το βιβλίο, αυτή την ιδιαίτερη συνομιλία (πολλές ερωτήσεις ενέχουν μορφή σχολιασμού),  που μέσω της Γερμανίας διατρέχει την ευρωπαϊκή ιστορική μνήμη, ο αναγνώστης γίνεται κοινωνός των βημάτων που προηγήθηκαν της συγγραφής του μνημειώδους έργου του Friedlander που φέρει τον τίτλο 'Η Ναζιστική Γερμανία και οι Εβραίοι,' εκεί όπου η ιστορική γραφή ενέχει τους επιγενόμενους όρους του εκ νέου «χτισίματος» της Εθνικοσοσιαλιστικής ιδεολογίας με μοτίβα αντι-εβραϊσμού. 

Οι 'Σκέψεις για τον ναζισμό,' καθίστανται μία χρήσιμη πραγματεία, που ακολουθώντας την έκδοση στην ελληνική γλώσσα της 'Ναζιστικής Γερμανία' πιάνουν το νήμα από την αρχή. Εάν συμπεριλάβουμε στην ανάλυση μας την οπτική του Γιώργου Βέλτσου, θα αναφέρουμε πως για τον Friedlander ισχύει ό,τι «ξημερώθηκε έχοντας διατρέξει την ιστορία του θανάτου της Ιστορίας, ή μάλλον την ιστορία της Ιστορίας του θανάτου».